3 Δεκεμβρίου 1944 - Για την ιστορία...

Ο όρος Δεκεμβριανά αναφέρεται σε μία σειρά ένοπλων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα στην Αθήνα το Δεκέμβριο 1944 - Ιανουάριο 1945, ανάμεσα σε δυνάμεις αριστερών οργανώσεων (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΚΚΕ) και δυνάμεις που ανήκαν στο υπόλοιπο πολιτικό φάσμα, από την σοσιαλδημοκρατία (όπως ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ηγέτης του «Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος») έως την άκρα δεξιά. Στην σύρραξη ενεπλάκησαν και οι Βρετανοί. Αφορμή στάθηκαν οι πυροβολισμοί που ρίχθηκαν ενάντια στη διαδήλωση του ΕΑΜ στο κέντρο της Αθήνας, στις 3 Δεκεμβρίου του 1944, με αποτέλεσμα τον θάνατο 28 διαδηλωτών και τον τραυματισμό 148. Η βαθύτερη αιτία ήταν η διαμάχη ανάμεσα σε δύο δυνάμεις που διεκδικούσαν την εξουσία: Από τη μια το ΕΑΜ, το οποίο ελεγχόταν από το ΚΚΕ αλλά είχε πολύ ευρύτερη απήχηση, ιδιαίτερα στα λαϊκά στρώματα και τις τάξεις των διανοουμένων. Το φιλοσοβιετικό ΕΑΜ, που είχε καταστεί ισχυρότατος πολιτικός και στρατιωτικός μηχανισμός όντας η σημαντικότερη αντιστασιακή δύναμη στην κατεχόμενη Ελλάδα, είχε σε πολλές περιοχές της χώρας de facto την εξουσία στα χέρια του μετά το τέλος του πολέμου και ήθελε να αποτρέψει την επάνοδο του βασιλιά καθώς και την τυχόν ανασύσταση δικτατορικού καθεστώτος όπως αυτό της μεταξικής περιόδου. Από την άλλη πλευρά είχαν συνασπιστεί το σύνολο των αντικομμουνιστικών ένοπλων δυνάμεων, φιλελεύθεροι και φιλοβασιλικοί, με την υποστήριξη των Άγγλων, που ήθελαν να αποτρέψουν την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού στην Ελλάδα και ευνοούσαν την επιστροφή του βασιλιά, ο οποίος παραδοσιακά εξέφραζε την φιλοαγγλική πολιτική. Ωστόσο οι προθέσεις που καταλόγιζε κάθε πλευρά στην αντίπαλη μέσα στο κλίμα της πόλωσης απείχαν από τις πραγματικές προθέσεις.

Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους γερμανούς κατακτητές, η κυβέρνηση εθνικής νότητας του Γεωργίου Παπανδρέου ανέλαβε το δύσκολο έργο της αντιμετώπισης του μεγάλου οικονομικού προβλήματος που άφησε πίσω του ο Β'Παγκόσμιος Πόλεμος. Ταυτόχρονα είχε τεθεί αφενός μεν το ζήτημα της παραδειγματικής τιμωρίας των συνεργατών του κατακτητή, αφετέρου δε η μεθόδευση του αφοπλισμού των ανταρτών.
Το σημείο που τελικά έφερε σε διχασμό την κυβέρνηση ήταν το ζήτημα του αφοπλισμού των αντάρτικων ομάδων. Πιο συγκεκριμένα, έντονες αντιδράσεις προκάλεσε το τελεσίγραφο του στρατηγού Σκόμπι (Άγγλος Διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στην Ελλάδα) στη 1η Δεκέμβρη για γενικό αφοπλισμό μέχρι τις 10 Δεκέμβρη, από τον οποίο όμως θα εξαιρούνταν η Τρίτη Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία και ο Ιερός Λόχος με το σκεπτικό ότι ήταν το μόνο εν λειτουργία τμήμα του τακτικού Ελληνικού Στρατού το οποίο πολέμησε σε Βόρειο Αφρική και Ιταλία. Ως ενδεικτική του διχασμού ανάμεσα στα στελέχη της κυβέρνησης θεωρείται η παραίτηση των υπουργών του ΕΑΜ, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου  του 1944.

Επιχειρώντας να διαμαρτυρηθεί για τις εξελίξεις, το Ε.Α.Μ. διοργάνωσε συγκέντρωση διαμαρτυρίας στις 3 Δεκεμβρίου 1944 στην πλατεία Συντάγματος. Η διαδήλωση είχε μεγάλη συμμετοχή, κατέληξε όμως σε λουτρό αίματος όταν χτυπήθηκε με πυροβολισμούς από το κτίριο της Αστυνομικής Διεύθυνσης, όπου ήταν ακροβολισμένοι αστυνομικοί. Κατά το ΕΑΜ, 28 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους (οι 21 στο Σύνταγμα) και 140 τραυματίστηκαν.
Την επόμενη μέρα, στις 4 Δεκεμβρίου, οργανώθηκε γενική απεργία. Διοργανώθηκε νέα πορεία από το ΕΑΜ, στην οποία κεντρικό σύνθημα ήταν «Όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα». Η πορεία αυτή χτυπήθηκε ξανά με πυροβολισμούς, στους οποίους απάντησαν τμήματα του εφεδρικού ΕΛΑΣ που την συνόδευαν. Η πόλη της Αθήνας μετατράπηκε σε πεδίο μάχης, ανάμεσα σε μονάδες του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ και στις κυβερνητικές δυνάμεις, ενώ το ίδιο απόγευμα ο στρατηγός Σκόμπι κηρύσσει στρατιωτικό νόμο χωρίς να συμβουλευτεί κανένα στη κυβέρνηση. Ανάμεσα στις δυνάμεις της κυβέρνησης Παπανδρέου περιλαμβάνονταν άνδρες της χωροφυλακής, η νεοσύστατη Εθνοφυλακή, η ορεινή Ταξιαρχία Ρίμινι υπό τον Θρασύβουλο Τσακαλωτό, ο Ιερός Λόχος, μαθητές της σχολής Ευελπίδων, μέλη των πρώην Ταγματων Ασφαλείας, ενώ υποστηρίζονταν από βρετανικές μηχανοκίνητες δυνάμεις. Συμμετείχαν επίσης μέλη αντιστασιακών και άλλων οργανώσεων όπως η ΠΕΑΝ, η Ιερή Ταξιαρχία, η ΡΑΝ, η φοιτητική ΕΣΑΣ, η Εθνική Δράση, ο ΕΔΕΣ Αθηνών, η φιλοβασιλική Χ και άλλες μικρότερες ομάδες.

Σημειώνεται ότι οι απόψεις σχετικά με τη στάση των Βρετανών κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών διίστανται. Ο συγγραφέας Γ. Μαργαρίτης στο βιβλίο του για την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου αναφέρει ότι οι Βρετανοί μάλλον παρακολουθούσαν παρά συμμετείχαν ενεργά στις μάχες και αυτό γιατί δεν ήθελαν να έχουν απώλειες. Αυτό όμως δεν μπορεί να ισχύει για την αεροπορία δεδομένου ότι ο ΕΛΑΣ δεν διέθετε αντιαεροπορικό οπλισμό. Από την άλλη, αρκετοί θεωρούν δεδομένο ότι οι βρετανικές δυνάμεις παρενέβαιναν συστηματικά στις εξελίξεις, καθώς είχαν πολιτικές βλέψεις. Προς αυτή την κατεύθυνση αναφέρεται και η επίσκεψη του τότε βρετανού πρωθυπουργού Ουίνστον Τσόρτσιλ στην Ελλάδα, στις 24 Δεκεμβρίου 1944. Σημαντικές όμως πληροφορίες και για τη στάση των Άγγλων αντλούμε από το τηλεγράφημα του Τσώρτσιλ στο στρατηγό Σκόμπι την 5η Δεκέμβρη όπου λέει: «Είσθε υπεύθυνος για την τήρηση της τάξεως στην Αθήνα και πρέπει να εξουδετερώσετε ή να συντρίψετε όλες τις ομάδες του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, που θα πλησιάσουν προς την πόλη [...] Μη διστάζετε, πάντως, να ενεργείτε σαν να βρίσκεστε σε κατεχόμενη πόλη, όπου έχει ξεσπάσει τοπική εξέγερση [...] Πρέπει να κρατήσωμεν τας Αθήνας και να επιβληθώμεν. Εάν τούτο το επιτύχετε χωρίς αιματοχυσίαν, θα είναι κατόρθωμα διά σας, αλλά και με αιματοχυσίαν θα είναι επίσης κατόρθωμα, εάν αυτή είναι απαραίτητος.»
Η στρατιωτικά παράδοξη «μάχη της Αθήνας» ήταν χαώδης και κατά βάση εξελισσόταν σε πολλές παράλληλες μάχες, σχεδόν σε όλη την περιοχή της πρωτεύουσας. Τελικά, στις 6 Ιανουαρίου του 1945 οι δυνάμεις του ΕΑΜικού μετώπου αναγκάστηκαν να εκκενώσουν τον Πειραιά και την Αθήνα. Πέντε μέρες αργότερα, στις 11 Ιανουαρίου, δόθηκε τέρμα στις μάχες, μετά από συμφωνία του Ε.Α.Μ. με το βρετανό στρατηγό Σκόμπυ.
Μετά την ήττα του το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αποχώρησε από την Αθήνα, μαζί με χιλιάδες υποστηρικτές του, που κατ' άλλους - όπως κατά τον τότε νέο Ελασίτη Ριχάρδο Σωμερίτη - ήταν όμηροι. Επίσης κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών έδρασε η οργάνωση του ΚΚΕ, η ΟΠΛΑ, τα μέλη της οποίας δολοφόνησαν μεγάλο αριθμό αντιφρονούντων μεταξύ των οποίων και πολλούς Τροτσκιστές, όπως περιγράφει ο τροτσκιστής Στίνας στο βιβλίο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΟΠΛΑ .
Τα γεγονότα του Δεκέμβρη του '44 στην Αθήνα θεωρούνται η δεύτερη φάση του Ελληνικού Εμφυλίου (ο «δεύτερος γύρος» κατά τη μεταπολεμική οπτική) και οδήγησαν στην τρίτη φάση («τρίτο γύρο»), που τερματίστηκε το 1949 με την (στρατιωτική) ήττα του Κ.Κ.Ε.
Στην αντικομμουνιστική ιδεολογία προστέθηκε για πρώτη φορά εκείνη την εποχή το παράδειγμα (προς αποφυγή, κατά τον βασιλέα και τους Άγγλους) της Σοβιετικής Ένωσης. Η πλήρης απαξίωση του έργου των μπολσεβίκων στην ΕΣΣΔ και η προσωπική επίθεση κατά του Στάλιν είναι σημεία τις Ιστορίας που ακόμα και σήμερα, 66 χρόνια μετά, αμφισβητούνται από πολλούς. Ήταν η πρώτη φορά που οι «σύμμαχοι» διαχώριζαν ανοιχτά την θέση τους από τους Σοβιετικούς, τον μπολσεβικισμό και τον σοσιαλισμό, γεγονός που προανήγγειλε την περίοδο του «Ψυχρού Πολέμου».

Επιμέλεια : Χρυσόστομος Βουλγαρόπουλος
Αναδημοσίευση άρθρου από : www.el.wikipedia.org
Επιπλέον στοιχεία και βίντεο από www.sansimera.gr και ''ρεπορταζ χωρίς σύνορα'' .